Kulis.az Firuz Mustafanın yeni yazısını təqdim edir.

Ulu Tolstoyun ulu babası... türk idi.

Amma onun almanlarla qohumluğu da istisna olunmur.

Deməli, məsələ belədir: son vaxtlar rus mətbuatınn yazdığına görə, bəzi şovinist ruslar Lev Tolstoyu alman əsilli olduğuna görə qınayır, hətta onun əsərlərinin dərsliklərdən çəxarılmasını... istəyirlər.

Bəs əsl həqiqətdə Tolstoy kimdir..?

Bu gün təsadüfən bir neçə il öncə yazdığım kiciçik bir yazı qarşıma çıxdı... Təqdim edirəm.

Ulu Tolstoyun ulu babası... türk idi. Amma onun almanlarla qohumluğu da istisna olunmur.

Vaxtilə qələmə aldığım bir sıra yazılarda türk kökənli rus sərkərdə, alim və yazıçılar barədə məlumat vermişəm. Qəribədir, bəzi rusbaşlılar nədənsə bu mülahizələrdən qısqanıb, qeyzlənib və ortada tutarlı faktların olmadığını yazıblar.

Bəribaşdan deyim ki, mənim bu konuda olan fikir və yazılarım məhz rus mənbələrinə söykənib.

Bəli, vaxtilə yazmışam ki, Fyodor Dostoyevski əslən türkdür, özü də Aslan Mirzə (Murza) Çələbi nəslindəndir. Çələbilər (yəni Dostoyevskinin ulu babaları) Qızıl Ordanın nüfuzlu başçılarından olmuşlar. Bu, mənim “kəşfim” deyil, ruslar özləri bu deyilənləri əsaslandırıblar. Məsələn, Rus tədqiqatçısı V. Arsenyev 1934-cü ildə Afinada dərc edilən “Novika” məcmuəsində Dostoyevskinin şəcərəsini təqdim edərkən onun nəsil-nəcabatı haqda da məlumat verib.

İvan Turgenev də türk kökənli yazıçıdır. Bunu ədib özü də yaxşı bilirdi və ilk yazılarını “Mirzə Turgen” imzası ilə dərc etdirmişdi.

Hər iki yazıçı dünyaca məşhurdur və əlbəttə, heç kəs onların “rusluğunu” əlindən ala bilməz.

Bildiyimiz kimi, 19-cu yüzilliyin üç dahi sənətkarı digər həmkar və əsrdaşlarından yaradıcılıq diapozonunun genişliyi ilə fərqləniblər. Bu məşhur “üçlüyə” Tolstoy, Turgenev və Dostoyevski daxildir.

Dediyim kimi, artıq iki görkəmli sənətkarın soykökü haqda rus mənbələrinə isnadən və istinadən öz mülahizələrimi vaxtilə Azərbaycan və rus dillərində çap etdirmişəm.

Bəs Tolstoyun soykökü barədə nə bilirik?

Dahi yazıçının özü və onun tədqiqatçıları dəfələrlə qeyd ediblər ki, Lev Nikolayeviç əslən knyaz Qlinskilər nəslinə mənsubdur.

Bəs Qlinskilər nəslinin özü barədə nə demək olar? Məsələ burasındadır ki, Qlinskilər Qızıl Orda hakimi Mamay xanın (1335-1381) törəmələridir. Mamay əslən xan nəslinə mənsub olmayıb. Tatar sərkərdəsi Xıdır xan öldükdən sonra Mamay öz yaxın qohumu Berdi bəyin dəstəyi ilə (o, Berdi bəyin bacısı ilə evlənmişdi) hakimiyyəti ələ almış, Qızıl Ordanın möhkəmlənməsində misilsiz işlər görmüşdür. Mamay xanın övladlarından biri Mansur xan idi. (Məşhur çar generalı və diplomatı Aleksandr Mansurov da məhz həmin Mansur xanın törəmələrindəndir).

Tarixdə Mansur Kiyatoviç kimi tanınan knyazın nəslinin bir qolunu Qlinskilər təmsil edirdi. Qlinskilər nəslinin ən məşhur nümayəndəsi Mixail Lvoviç Qlinski olmuşdur. Mixail Qlinskinin bacısı qızı Yelena Qlinskaya isə 4-cü İvan Qroznının anası olmuşdur.

Bir sözlə, Tolstoyun ulu babalarının məşhur Qlinskilər nəsli ilə eyni kökdən olması tarixi faktdır. Yazıçı Mamay xan və Mansur xanla da tarixən qohum idi.

Və təbii ki, Tolstoy rus yazıçısıdır.

• Qəbulə xanım Stepan Razinin qurban verdiyi adaşının qisasını alırdımı? - Mətanət Vahid
• Şəki İpəkçilik kombinatından Gəncə Teatrının səhnəsinədək... - Yarım əsrdə 400-dən çox rol
• "Qaragözlər və göygözlər" - İmarət Cəlilqızının hekayəsi