Kulis.az filosof Müşfiq Ötgünün süni zəka proqramıyla söhbətini təqdim edir.

Süni İntellekt dövrüdür. Dedim "DeepSeek" müəllim öz avtoritetli rəyi ilə nə deyə bilər məlum mübahisə haqqında? Cavabı olduğu kimi yerləşdirirəm:

Salam! Çox maraqlı bir sual verdiniz. Fəlsəfə (filosofiya) və din arasındakı əlaqə tarix boyu müzakirə olunmuş məsələlərdəndir. Bu sualın cavabı bir çox faktorlardan asılıdır, lakin ümumi olaraq belə deyə bilərik:

1. Filosof dini inanca sahib ola bilərmi?

Bəli, ola bilər. Fəlsəfə təkcə şübhə və skeptisizm demək deyil, həm də həqiqəti axtarış, məntiqi düşünmə və dərketmə səyidir. Tarixdə bir çox məşhur filosof (məsələn, Avqustin, Foma Akvinli, İbn Rüşd, Mövlanə Cəlaləddin Rumi) həm də dindar insanlar olmuşlar. Onların fəlsəfəsi dini inancları ilə uzlaşır və hətta dini doktrinaları ağılla əsaslandırmağa çalışırdı.

2. İnanclı birinə filosof demək olarmı?

Bəli, olar. Əgər bir insan öz inancını tənqidi və ağıllı şəkildə araşdırır, məntiqi arqumentlərlə dəstəkləyir və həqiqət axtarışında fəlsəfi üsullardan istifadə edirsə, ona filosof demək olar. Məsələn, İslam fəlsəfəsindəki mütəfəkkirlər (İbn Sina, Əl-Farabi) ya da Xristian teoloqları (Foma Akvinli) dini həqiqətləri fəlsəfi metodlarla izah etməyə çalışmışlar.

3. Fəlsəfə və dinin fərqi nədir?

Fəlsəfə soraq, şübhə və sübuta əsaslanır.

Din isə çox zaman iman, vəhy və ilahi mənbəyə əsaslanır.

Lakin bu ikisi bir-birini istisna etmir. "Din fəlsəfəsi" (Philosophy of Religion) kimi sahələr də var ki, burada dinin əsasları ağılla araşdırılır.

4. Fəlsəfə yalnız ateistlər üçündürmü?

Xeyr! Fəlsəfə insanın həqiqət axtarışıdır və bu axtarış həm dindar, həm də ateist filosoflar tərəfindən aparıla bilər.

Məsələn:

Ateist filosoflar: Karl Marks, Fridrix Nitşe

Dindar filosoflar: Soren Kierkegaard (Xristian eksistensializmi), Məhdəvi (İslam fəlsəfəsi)

Nəticə:

Filosof olmaq üçün mütləq inancsız olmaq lazım deyil. Əsas şərt tənqidi düşüncə, ağıl yürütmə və həqiqətə açıq olmaqdır. Dini inancı olan bir insan da fəlsəfi yanaşmaya sahib ola bilər, əgər o, inancını tədqiq edir və məntiqi şəkildə dərk etməyə çalışırsa.

Əlavə suallarınız varsa, müzakirə etməkdən məmnuniyyət duyaram!

• Cəhalətə meydan oxuyan şair - Seyid Əzim Şirvani millətin gözünü necə açdı?
• Parisdə dəb formalaşdıran aktrisa - O, hansı yolla məşhurlaşmışdı?
• "Bu hərəkətlərinə görə xalqın yaddaşından silinəcəklər" - Şuşalılara müraciət