Kulis.Az dünyada sehrli realizm janrının parlaq simalarından olan Salman Rüşdinin Qabriel Qarsiya Markes haqqında məqaləsini təqdim edir.

Uğuruna çatmaq olmayanda

“Yüz ilin tənhalığı” bu gün 47 yaşındadır və özünün böyük, qalıcı məşhurluğu olmasına baxmayaraq tərzi, yəni maqik realizm Latın Amerikasında başqa cür ifadə tərzlərinin yolunu açdı. Bunun bir səbəbi Qarsia Markesin uğurunun böyüklüyü idi... Keçən yarım əsr ərzində heç bir yazar Markes kimi uğur və nüfuz əldə edə bilmədi. İen Makyuen haqlı şəkildə Markesin böyüklüyünü Çarlz Dikkenslə qarşılaşdırmışdı. Dikkensdən bu dövrə qədər heç bir yazar Markes qədər çox oxunmadı və onun qədər sevilmədi.

Bu böyük adamın ölümü Latın Amerikalı yazarların onun nüfuzu ilə bağlı narahatlıqlarına bir son qoya bilər. Bundan sonra yazdıqları heç bir yarışmadan keçməmiş təqdir qazan bilər. Markesin yazdıqları real insanlar haqqındadır, nağıl deyil. Makondo həqiqətən var və sehri də bundan qaynaqlanır.

Hardasa bir diktator

Qabi yaşayır. Qabriel Qarsia Markesin ölümünə dünya səviyyəsində verilən görülməmiş dəyər və hər yerdə oxucuların hiss etdiyi səmimi kədər bizə onun kitablarının hələ də həyatda olduğunu göstərir. Hardasa bir diktator öz rəqibini bişirtdirir və təmtəraqlı boşqabda qonaqlarına axşam yeməyi verir; yaşlı bir polkovnik heç gəlməyən məktubu gözləyir; gənc və gözəl bir qız qəddar nənəsi tərəfindən kişilərə satılır; daha kübar ailə başçısı, yeni Makondo məkanının qurucularından olan, elm və əl-kimyayla maraqlanan Xose Arkadio Buendia qorxu içindəki həyat yoldaşına “Dünya yuvarlaqdır, eynən portağal kimi” – deyir.

Nə Orta Əsrlər, nə Hoqvards

Kəşf olunmuş, dəyişikliyə uğramış yeni dünyalar çağında yaşayırıq. Tolkeynin Orta Əsrləri, Roulinqin Hovqardsı, “Aclıq oyunlarını”nın antiutopiya aləmi, vampirlərlə zombilərin fürsət gözlədiyi yerlər: Bu gün belə şeylərin zamanıdır, dövrüdür. Amma hazırda fentezi janrının gördüyü rəğbətə baxmayaraq ədəbiyyatdakı ən yaxşı bədii məkanlarda fentezidən çox reallıq vardır. Uilyam Folknerin Yoknapatovasında, R. K. Narayanın Malqudisində və bəli Markesin Makondasında xəyal gücü reallığı zənginləşdirmək üçün istifadə olunur, ondan qaçmaq üçün deyil.

Sehri həqiqiliyində idi

“Sehrli realizm” sözü, “el realismo magico” terminindəki problem ondadır ki, insanlar bunu tələffüz edəndə, eşidəndə sadəcə “sehrli” və ya “maqik” hissəsini eşidir və ya tələffüz edir, o biri hissəsinə, yəni “realizm” hissəsinə diqqət etmirlər. Əgər sehrli reallıq sadəcə sehr olsaydı o zaman heç bir önəm daşımazdı. Zira ağlınıza gələni yaza bilərdiniz, hər şey ola biləcəyi üçün heç bir şeyin təsiri olmayacaqdı. Sehrli realizm reallıqda dərin kökləri olduğu, həqiqətdən qidalandığı və reallığı gözəl, gözlənilməyən yollara aydınlandırdığı üçün işə yarayır.

Markes həqiqətlərdən gözünü heç ayırmayan jurnalist idi. Yuxuların reallığına inanan xəyalpərəst idi. Eyni zamanda çılğınca və ümumilikdə komik gözəlliklərin yazarı idi.

Belə böyük bir ehtişamın qarşısında verə biləcəyimiz tək reaksiya minnət duymaqdır. O hamıdan yaxşı idi.

Mənbə: Nyu-York Tayms

• "İrəvan gündəliyi" kitabının təqdimat mərasimi keçirildi
• Avroviziya müsabiqəsinin qalibi vəfat etdi
• Qarabağ azad olunanda sevincdən ağladıq - Təbrizli şair Əli Çağla