Kulis.Az ədəbiyyatda yeni il adətlərinin tarixi haqqında məqaləni təqdim edir.

Uşaqlar üçün qış ədəbiyyatını şərti olaraq milad hekayələri, nağıllar və müəllif hekayələrinə bölmək olar. Bunlardan birincisinin “təməlini” qoyan 1843-cü ildə “Milad mahnısı nəsrdə” əsərini yazmış Çarlz Dikkens hesab olunur. Bu əsər ruhlarla görüşdükdən sonra tamamilə dəyişən qoca xəsis mister Skrucdan bəhs edir. Bu janrda yazılmış ən təsirli əsərlərdən biri Hans Kristian Andersenin “Kibritsatan qız” hekayəsidir.

İstənilən milad hekayəsində baş qəhrəmanın başına bir möcüzə gəlir və onun yenilənməsi baş verir, ancaq rus ədəbiyyatında bu janr daha realistik şəkil alıb. Rus yazıçıları sehrdən imtina edərək uşaqlıq, sevgi, əfv, sosial mövzuları saxlayıblar. Bəlkə də elə buna görə onların əsərləri qəlblərə yol tapır.

Fyodor Dostoyevskinin “Yolka şənliyindəki uşaq” hekayəsində soyuqdan donub dodaqlarında təbəssümlə ölən körpəni, yaxud Leonid Andreyevin hekayəsindəki “pis” uşaq Sankanın çırağının istisindən əriyən mələyi xatırlayın. Müqəddəslərlə bağlı hekayələrə bir çox yazıçıda rast gəlirik – Bunin, Çexov, Kuprin və s.-də. Müasir dövrdə isə bu ənənəni davam etdirənlərdən biri Olesya Nikolayevadır.

Amma Nikolay Qoqolun “Miladdan öncəki gecə” əsəri hekayə deyil, folklor əsasında yazılmış nağıldır. Bu nağılda biz bütpərəstlik ənənələrinin xristian bayramı ilə necə uzlaşdığını görürük. Əlbəttə ki, bütün xalq nağılları və süjetləri qədim inancları əks etdirir. Çap ədəbiyyatında ilk dəfə 1840-cı ildə V.Odoyevskinin “İriney babanın nağılları” toplusunda meydana çıxan, qış soyuğu və şaxtanın sahibi olan Şaxta Baba da bütpərəstlik ənənələrindən irəli gəlirdi. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Şaxta babanın nə Milada, nə də Yeni ilə aidiyyəti vardı. 24 dekabrdan 25 dekabra keçən gecə yeni günəş – Kolyadanın doğulması qeyd olunurdu. Şaxta babanın Miladla əlaqələndirilməsi isə yalnız XIX əsrin sonlarında, II Aleksandr rus torpağında Avropanın Santa-Klausunu dəbə sala bilmədikdə baş verdi.

İnqilabdan sonra Şaxta Baba Milad bayramı ilə birlikdə yoxa çıxdı, 1930-cu illərdən etibarən isə “reabilitasiya” olundu. Həmçinin sovet ədəbiyyatında Avropa ədəbiyyatında heç bir zaman baş verməyən hal – milad nağıllarının yoxa çıxması baş verdi. Rus nağılları yeni il nağıllarına çevrildilər, məsələn, Samuil Marşakın “On iki ay”ında olduğu kimi.

Maraqlıdır ki, cürbəcür xalqlarda nağıl süjetləri təkrarlanır: Qrimm qardaşlarının “Fırtına nənə” nağılı rusların ögey qızın yaxşılıqlara görə mükafatlandırılması, ögey ana və qızlarının isə pisliklərinə görə cəzalandırılmasından bəhs edən “Morozko” nağılına bənzəyir.

Santa Klausun da taleyi ağır olub. Çoxları bilir ki, Santa Klaus obrazı öz pullarını kasıb ailələr və uşaqlara paylayan Müqəddəs Nikolaydan götürülüb. Ona görə də Avropada rahiblər onun anım günündə, sonradan isə Milad günündə də uşaqlara hədiyyələr – şirniyyatlar verməyə başladılar. Lakin Santanın bugünkü obrazı Amerikalı Klement Murun 1823-cü ildə yazdığı “Müqəddəs Nikolayın gəlişi” adlı uşaq şeirindən sonra yaradıldı. Bu şeirdə onun xizəyi və maralları vardı, o, bacadan içəri girərək qurumaq üçün sobanın ətrafına sərilmiş corabların içinə hədiyyələr qoyurdu.

Milli ənənələrə gəlincə, qış gün dönümünü qeyd edən bir sıra xalqlar olub. Almanlar bu bayramı “Yol” (“Йоль”) adlandırırdılar, “yolka” sözü və onu bəzəmək adəti öz başlanğıcını məhz bu bayramdan götürür. Bundan başqa onların taxta parçasını yandırmaq kimi adətləri də vardı ki, bu da yeni günəşin yanmasına kömək mənasını daşıyırdı. İspaniyada indiyədək evə kötük qoyub ona təpik ilişdirmək adəti var, bu da onun qış bayramında hədiyyələr gətirəcəyi inancından irəli gəlir. Pirotexnika isə Çindən gəlmişdir, orada bundan cinləri qovmaq üçün istifadə olunurdu. Yaponiyada isə bayram zamanı məbəddə 108 dəfə zəng çalınır və hər bir zəng hansısa günahı bildirir, bu zəngləri eşitdikcə insanlar bütün mümkün günahları xatırlayırlar ki, onları yeni ildə etməsinlər.

• Xristianlığı qəbul edən qeyri-adi titullu aktyorumuz - Klounlar ona niyə təzim edirdilər?
• Köçəri quşun ağısı – Çingiz Aytmatovun hekayəsi
• “İqlim və xalçalar” adlı sərgi açıldı