Kulis.az şair Vaqif Bəhmənli ilə geniş söhbəti təqdim edir

– Vaqif müəllim, şair üçün onun ictimai statusu nə dərəcədə önəmlidir?

– İctimai anlayış az qala hüdudsuz bir çevrəni əhatə edir, buraya hətta bəşəriyyətin ötən tarixi, indisi, gələcəyə bağlı düşüncə və hərəkətləri də daxildir. Dünyada nə qədər şair var ki? Dəryada damla qədər. Əslinə qalanda şairlik, eləcə də digər yaradıcı sənətlər sonda şəxsiyyətin ictimai statusunu formalaşdırır. Şair olduq-olmadıq cəmiyyət qarşısında məsuliyyət ali bir missiyadır və həmişə birinci yerdə gəlir.

Mənə görə təbiət tərəfindən verilmiş qeyri-adi qabiliyyətinin dərəcəsinə baxmayaraq ətrafına xeyir verməyən, insanlığın yüksəlişinə şüurlu şəkildə xidmət göstərmək əvəzinə eyzan cəmiyyətdən nə isə qoparmaq istəyənlər parazitlərdir. Səncə qardaşı, bacını faciələrdən xilas etmək dəyərlidir, yoxsa onların iztirablarını ustalıqla qələmə almaq? XIX əsrin rus ədibləri düz deyirdilər; şair olmaya bilərsən, amma vətəndaş olmağa borclusan.

– Uzun müddət şeir yazmayanda qələm sahibinə elə gəlir ki, o bir daha heç nə yarada bilməyəcək. Bu düşüncə sizə də tanışdır? Belə ovqatdan çıxış yolu tapa bilirsiniz?

– Xoşbəxt o sənətkardır ki, həyatın ən çətin sınağı qarşısında belə özünə çəkilməyi, masa arxasına keçməyi bacarır. Bu daxili möhkəmlik, inam, sənətə hörmət faktıdır. İstedadı dincə qoymaq olmaz, məncə.

Bilirsən ki, kənd-kəsəyə bağlı adam olmuşam, torpağa aid misal çəkəcəyəm. Kəndli bir tarlaya üç il təkrarən taxıl əkəndə dördüncü il yonca səpir, çünki eyni bitki torpağı yorur, humus qatını sıradan çıxardır. Bəlkə də misal bir az yerinə düşmür, sadəcə demək istəyirəm ki, yazıya şablon və yaxud konservativ münasibət çox gözlətmədən psixoloji yorğunluq yaradır. Daimi axtarış, müxtəlif istiqamətlərdən yanaşma kəndlinin toxum dəyişməsi kimi bir cəhddir. Şair dayanmadan şedevrlər yarada bilməz, kəmiyyət ən yaxşı halda belə, keyfiyyətdən nələrisə azaldır. Bununla belə, məsələn, bir əsər, bir mövzu üzərində arasıkəsilməz zəhmət mütləq sonda dəyərli yekunlara səbəb olacaq. Yəni yenə də kənddə deyildiyi kimi, kotan işləməlidir ki, parıldasın. Bütün hallarda isə mətləbə peşəkar yanaşmaq lazımdır. Bəziləri ilhamın gəlməyini gözləyir, bəziləri “özü ilə bacara bilməyəndə” yazır. Ancaq mənim fikrimcə qələm sahibi həvəsin yolunu gözləyə bilməz, onda o, olar həvəskar. Axı həqiqi şair yerindən duran birisi deyil, o, rəğbət qazanmış istedada, biliyə, təcrübəyə malik yaradıcıdır. Heç şeir də birdən-birə yaranmır, ortada daxili hazırlıq, yazıyaqədərki iztirablar var.

Şairin ruhu çeşmə kimidir, o daim qaynayır. Bax bu çeşmə başında qismətə düşəni götürmək, kənddə deyildiyi kimi, hünər istəyir. Bir çox Şərq xalqlarında poeziya sənətini hünər sənəti hesab edirlər.

Bəzən bir gündə üç şeir yazıram, hətta daha sonra birini də yazmaq istəyirəm, onda özümü saxlayıram. Bu özü də məsuliyyətdir. Mövzunun ruhu, düşüncənin məğzi ilə ürəyin ahəngi üst-üstə düşmürsə, ən istedadlı şairin qrafoman balası doğulacaq, buna əmin olun.

Görünür uzun müddətlik yaradıcılıq fasilələri mənim xarakterimə uyğun gəlmir. Mən illərlə şeir yazmayan insanı başa düşürəm, amma illərlə şeir yazmayan şairi başa düşmürəm. İçində yaşamadığın evə necə deyə bilərsən ki, yox bu mənim evimdir, mən burada yaşayıram.

Elə gün olmur ki, nə isə qeyd etməyim, yazı masasının arxasına əyləşməyim. Yazmağa, mütaliə etməyə, düşünməyə imkan verən məkan, mənə görə ən maraqlı, ən yaşamalı yerdir.

- Şeirlərinizin sonunda tarix qoyursunuz. Sergey Yesenin deyirdi ki, şeirlərim mənim tərcümeyi-halımdır. İndi ötən əsrin 70-80-cı illərindən ta günümüzədək yazılma tarixi bilinən şeirlərə nəzər salanda ömür yolunuz necə görünür?

– Maraqlı sualdır. Deməli, Fərid, şeirlər hisslərin şəklidir. O çağırış ki, cəmiyyətə, insanlara ünvanlanır, onun təvəllüdünün bilinməsi pis olmaz. Şeirlər insanlar qədər hörmətlidir, sayılmağa layiqdir. Lap düzünə qalanda, bu tarix göstərmək ki var, bir səliqə-sahman işidir, böyük ailədə böyümüşəm, qardaş-bacılarımdan heç biri sənədlərini (komsomol bileti, şəhadətnamə, attestat) mənim qədər etibarlı qorumayıb. Onlar vaxtaşırı sənəd itirirdilər. İlin altı ayı rəhmətlik babam kənd sovetində onların itən sənədlərini düzəltdirməklə məşğul olurdu (gülür). İndi onu deyirəm ki, insan kimi gərək şeirlərin də “sənədləri” sahmanda ola. Əgər ilk şeirlərdən son yazılarıma qədər tarixinə görə düzüb təhlil etsələr, mütləq tərcümeyi-halım üzə çıxacaq. Özü də o tərcümeyi-hal ən mükəmməl tərcümeyi-hal olacaq. Şairin dolğun tərcümeyi-halı gördüklərini sənət dili ilə insanlara ötürə bilmək qismətinə bağlıdır. Əgər yaradıcılıq örnəklərini ardıcıl düzəndə şairin tərcümeyi-halı alınmırsa, orada nə isə qaydasında deyil. Məsələn, Mayakovskinin ictimai məzmunlu şeirlərini yazılma ardıcıllığı ilə oxusan, şairin enişli-yoxuşlu həyatı göz önündə canlanacaq.

Yaxud, günümüzə üç qəzəli gəlib çatan İzzəddin Həsənoğlunun:

Apardı könlümü bir xoş qəmər yüz canfəza dilbər,

Nə dilbər? Dilbəri şahid. Nə şahid? Şahidi sərvər.

– beyti ilə başlanan qəzəlində tarixin iki-üç min illik davamiyyəti qeydə alınıb. Necə?

Qəzəldən aşkar görünən budur ki, XII əsrdə Azərbaycan dili hansı səviyyədə imiş. Bunu nəzərə alıb xalqın dil tarixini ən azı 2000 il əvvəldən hesablamaq lazım gəlir. Dilin bu cür inkişaf etməsi üçün ən azı 2000 il, bəlkə də daha çox vaxt lazımdır.

Nazim Hikməti oxuyanda İstanbulun tarixini, şairin bənzərsiz şeirləri kimi, bənzərsiz taleyini də görürük.

Şair şeirin altına yazılma tarixi qoymasa belə, ölkəsinin tarixi, taleyi və coğrafiyasını ədəbiyyata gətirməlidir. Yazı-pozuma bələdsən. Yəqin orada coğrafi və insan adları rastına çıxıb. Sabah biz bu dünyada olmayanda o yer, insan adları olsun ki, kimliyimizin göstəricisi səlahiyyətini qazana bilər. Zakirin “Xəbər alsan bu villanın əhvalın” şeirini oxuyanda Qarabağ kəndlərinin adlarının çəkildiyini görür, sözün bələdçiliyi ilə o yerlərin mənzərəsini təsəvvür edirik.

- Deyirlər ki, poeziya dil faktorudur. Gərək elə yazasan ki, dünya dillərinə tərcümə zamanı çətinlik yaranmasın. Siz bu fikirlə razısınız?

– Yazarkən qətiyyən düşünmürəm, bu şeir başqa dilə tərcümə olunacaq, yoxsa yox. Amma bütün qələm adamları kimi, şübhəsiz marağındayam ki, yazdıqlarımı nəinki vətənimdə, ayrı ölkələrdə də oxusunlar. Görünür, bunun üçün xüsusi cəhdlər, əlavə çalışmalar gərəkdir. Amma xarici dillərdən Azərbaycan dilinə, bizdən rus dilinə tərcümələrin (poeziya üzrə) səviyyəsinə baxıram, istəmirəm ki, başqa dildə əsərlərim o sayaq, bərbad şəkildə işıq üzü görsün. Bizim sayda və bizim coğrafiyada yer alan xalqların layiqincə tərcümə olunması, müasir dünya ədəbiyyat prosesində qeydə alınması tamamilə fərqli bir yanaşma tələb edir. Buna isə bir çoxlarımızın nə vaxtı, nə də dil bilmək imkanı yetərlidir. Burası var ki, bədii əsərin strukturunda dil əsas atributlardan biridir, dil böyük məna, sarsılmaz ideya daşıyanda möcüzələr yaranır.

– Dostoyevski “Kəndli Marey” hekayəsində yazır ki, “Ölü evdən qeydlər”i on beş il bundan qabaq özündən uydurduğu bir şəxsiyyətin – guya öz arvadını öldürmüş bir caninin dilindən yazıb. Təxminən belədir: “Yeri gəlmişkən, təfərrüat kimi də olsa, bunu əlavə edim ki, indiyə qədər və indi də bir çoxları mənim haqqımda bu cür düşünür, belə iddia edirlər ki, mən öz arvadımı öldürdüyümə görə sürgün edilmişəm”. Yəni bəzən bilərəkdən ya bilməyərəkdən yaradıcı şəxsi yazdıqlarında axtarırlar.

Məsələn, “Vəzifə”, “Qardaşlarıma” və s. şeirlərinizdə mənafe güdən, vəzifə sevən bədii surətləri sizin özünüzlə müqayisə edənlər tapılır. İstərdim ki, bu məsələyə aydınlıq gətirəsiniz, tənqid hədəflərinizdə siz nə qədər varsınız, yaxud o nümunələrdə sizi nə qədər axtarmalıdırlar?

– Biz hamımız həyatın hissələriyik, mühitdəki ən xırda toz zərrəsinin belə nəfəs yolumuza getmək, üstümüzə düşmək ehtimalı var. Yaradıcı insan o toz zərrəsindən yalnız özünü qoruyan deyil, həm də mövcud naqislikdən cəmiyyəti xəbərdar edəndir. Bu mənada həyatımla bağlı olan və olmayan şeirlər var. Artıq yaşımın və elə yerindəyəm ki, bütün mövzuların öz həyatımdan aldığını deyə bilmərəm. Əslində, cəmiyyətdən qığılcım alaraq oxuculara ideyalar vermək şairin missiyaları sırasına daxildir. Bütün şeirlərdə şairi axtarmaq, yazılanları məhz onun həyatı ilə bağlamaq doğru olmaz. Əgər hər şeirdə müəllifi axtarsalar, onda minlərlə yazı arasında əsl həqiqət itər. Bayaq Dostoyevskidən çəkdiyin misal da onu göstərir ki, yazıçı və şair haqqında gedən səhnəarxası söhbətlər bir çox hallarda özünü doğrultmur.

Bir dəfə mənə sual verdilər ki, siz yüzlərlə sevgi şeirinizin hamısını həyat yoldaşınıza yazmısınız? Təxminən belə cavab verdim; Yüzlərlə sevgi şeirini bir qadına həsr etmək qeyri-ciddi zəhmətdir (gülürük).

- Bizim günlərimizdə şeir az oxunur deyirlər, bu nigarançılığa sizin münasibətiniz necədir?

- Poeziya ilə insanlar arasında canlı ünsiyyət əhəmiyyətli dərəcədə azalıb. Bu, reallıqdır.

Auditoriyalarda şeir oxunmur, şeirə maraq göstərənlər az qala şairlərin sayı qədərdir. Məncə, canlı ünsiyyətə ehtiyac var. Yadıma gəlir, millət vəkili, təpədən-dırnağa vətənsevər Bahar xanım Muradova deputatlığa namizəd olanda onun vəkili idim. Camaatla görüşlərə gedərkən ondan soruşdum ki, işimin adı nədir, sizinlə gedib neyləyəcəm, axı mən siyasət adamı deyiləm. Dedi, sən orda insanlara şeir oxuyarsan. Görüşlər zamanı həmyerlilərimə şeir oxuyarkən mənə elə gəlirdi ki, onların ürəyi pilə kimi olur, gözlərdəki işığı görürdüm. İnanırdım ki, şeir insan qəlbinə gedən ən hamar yoldur.

Heyif ki, indi Azərbaycanda kitabı 300-500 yazan şəxs oxuyur, yazmayan oxumur. Qorxuram ki, vaxt gələr yazan da oxumaya. Fikrimcə, bizim günlərimizdə şairlə oxucu həmrəyliyinin bərpa olunmasında televiziya, radio, ən əsası internet məkanı müəyyən rol oynaya bilər.

Unutmayaq ki, uzun çəkən keçid dövrü yalnız iqtisadiyyat, siyasət məsələsi deyil, həm də mənəviyyat məsələsidir. Kompleks transferə kömək gərəkdir.

- Bəzən şair kimi qəbul olunan yazar, sonradan oxucuya maraqlı nəsr əsərləri təqdim edəndə heç vəchlə nasir imici qazana bilmir. Eləcə də, nasirlər şeirə keçəndə birtəhər qarşılanır. Bu məsələyə necə baxırsınız?

– Bizim ədəbi mühitdə poeziya yaradıcılığı ilə nəsr yaradıcılığı arasında Çin səddi durduğunu hiss edirəm. Əslində isə sənətkar özünü ifadə etməyi qarşısına məqsəd qoyubsa, istənilən janrda bunu doğrulda bilər. Amma hansı janrda özünü daha rahat hiss etdiyini yazıçı özü yaxşı bilir. Təəssüf ki, bizdə eyni dərəcədə mükəmməl nasir və eyni dərəcədə dolğun şair azdır. Baxaq, Nizami Gəncəvinin əsərləri həm nəsrdir, romandır, həm də poeziya. Nəsrin də poetik variantlarını yaratmaq olar. İsaq İbrahimov tərcüməçi olsa da şeirlər çap etdirib. Xalq Yazıçısı Mirzə İbrahimov da eləcə görünür bu, adı çəkilən ustad sənətkarların havanı dəyişmək arzusudur. Bununla belə, bizim ədəbiyyatımızda güclü istedadı ilə fərqlənən Əli Kərimin, Çingiz Hüseynovun, Fikrət Qocanın, Seyran Səxavətin, Ramiz Rövşənin, Mövlud Süleymanlının, Sabir Rüstəmxanlının, Eldar Baxışın, həm nəsr, həm də poeziya təcrübələrinin şahidiyəm, onların poeziyasında nasirlik, nəsrində şairlik var. Dünya ədəbiyyatına baxaq – Pablo Neruda təpədən dırnağa şairdir. “Mən də yaşamışam” kitabını oxuyanda ürəyimdən keçdi ki, kaş Pablo Neruda nəsr yalnız yazaydı. Məncə, yaxın gələcəkdə yazarları janrlar üzrə qruplaşdırmayacaqlar. Oxucular bizdən janr yox, əsər istəyəcəklər.

– Haqqınızdakı məlumatlardan belə məlum olur ki, qırx beş ildir çəkici bir zindana döyürsünüz, yəni yazırsınız. Amma ədəbiyyatın güdükçüsü ədəbi tənqid sizin yaradıcılığınız haqqında əsaslı mülahizə irəli sürməyib. Bu halı necə dəyərləndirirsiniz?

– Məncə indi tənqidçilər ədiblərə lazım olan qədər kömək eləmirlər. Onsuz da yazan yazır. Yazan nəyəsə inanır. Bununla belə çox güman ki, tənqidçi yazıçıya, şairə kömək etsə, yeni keyfiyyətlər üzə çıxa bilər. Bəzən adama elə gəlir ki, ədəbi tənqid bazara işləyir, hətta orada avtoritetlərə mal havayı verilir. Belə, mənim konfet yemək qadağan olunan iki yaşlı nəvəm Səfurə demişkən, “konfet qətiyyən olmaz”. Deməliyəm ki, klassik ədəbiyyatın dəyərləndirilməsi bizdə çox yuxarı səviyyədədir. Orada demək olar, elə bir nöqtə yoxdur ki, araşdırılmasın. Bəlkə də Akademiyanın Ədəbiyyat İnstitutunda gənc alimlərə klassik ədəbiyyatın araşdırılması sahəsində mövzu tapmaqda çətinlik çəkirlər. Deyək ki, Mirzə Fətəli Axundovu oxumasam, yalnız ədib haqqında yazılanlar əlimə keçsə, Axundovun nə dediyini bilərəm, çünki dərin tənqidi mətnlər var. Yaxud Mirzə Cəlilin əsərlərinin tənqidindən təsəvvür edə bilərəm ki, Mirzə Cəlil kimdir. Onlar araşdırılıb. Azərbaycan ədəbiyyatında mövcud olan cərəyanlar, təmayüllər, estetik görüşlər, bioqrafik məqamlar, ədəbiyyat tarixi mükəmməl şəkildə araşdırılıb. Təəssüf ki, indi ədəbi tənqid çox cılızdır. Müasir ədəbiyyatın fundamental araşdırılması ədəbi gündəmin aktual problemi olaraq qalır. Nə baş verir? Müəyyən qənaətə gəlib qiymət vermək əvəzinə dostbazlıq, yerlibazlıq meydan sulayır. Bir yerdə yeyib-içirlər, sonra da gedib bir-birini tərifləyirlər. Bundan böyük biabırçılıq olar – məsələn, qələm adamı özünə tənqidçi tutub imicini yaradır. Boz cızma-qaraçılar – iki kitab çıxardandan sonra üçüncü kitab özü haqqında olur. Bu nə deməkdir? Tənqid basmaqəlib ola bilməz. Hamı haqqında aşağı-yuxarı eyni fikirlər söyləyirlər. Belə çıxır, tənqidçi ədəbiyyatı sevmir, ədəbiyyatdan zəhləsi gedir, ona dolanışıq kimi baxır. Məqaləni yazıb, çatdırmalıyam ki, ayın başında qonorar alım. Belə olmamalıdır. Düşünürəm ki, AYB və AMEA səviyyəsində ədəbiyyatda gedən prosesləri təhlil edən, daim nəzarətdə saxlayan bir elmi mexanizm olmalıdır, tənqid yalnız ədəbiyyata xidmət etməlidir, ayrı-ayrı şəxslərə yox.

Təhlillərini bəyəndiyim tənqidçilər, əlbəttə var. Nizami Cəfərovun, Nizaməddin Şəmsizadənin, Tehran Əlişanoğlunun, Rüstəm Kamalın, Əsəd Cahangirin, Nərgiz Cabbarlının, Elnarə Akimovanın yaxşı tənqidi yazılarını oxumuşam, çox istərdim ki, ən azı o qədər də fəal davam etsinlər.

Mütləq tənqidçi olmasalar da, milli ədəbi tənqidin inkişafında əhəmiyyətli xidmətlər göstərən böyük yazıçımızın – Elçin Əfəndiyevin və Anarın adlarını məmnuniyyətlə çəkərdim. Onların elə əsərləri var ki, yüz tənqidçi yığışa ədəbi mətnə onlar səviyyədə dəyər verə bilməz. Ədəbi proseslə bağlı Elçinin düşüncələri kifayət qədər dərindir. O, ədəbiyyata vicdan işi, tale kimi baxır, bu sferada baş verən proseslərin heç birinə laqeyd deyil.

– Çox sayda şeir kitablarınız işıq üzü görüb. Bəzi şeirləri yeni nəşrlərə də daxil edirsiniz. Bu zaman seçim meyarınız necə olur?

– İlk kitabım 1979-ci ildə işıq üzü görüb. Tələbəlikdən ayrıldığım il. O zaman nəşriyyatlar bizi iri həcmdə çap eləmirdilər ki, hələ üstəlik bu kitabdan o biri kitaba şeir salaq . 2003-cü ildə "Sevgimə axşam düşür" adlı bir kitabım çıxdı. Həmin kitabı “Vektor” Beynəlxalq Elm Mərkəzi “Şahmar Əkbərzadə mükafatı” laureatı olduğuma görə çap etdi. Səhv etmirəmsə, yeddinci şeir kitabım idi. Bax bu toplu da daxil, mənim kitablarımda təkrar çapa rast gəlməzsiniz. 2005-ci ildə üçcildlik şeirlər kitabımı tərtib elədik. Burada artıq təkrar çapdan qaçmaq mümkün deyildi. Çünki yalnız təzə şeirlərdən üçcildlik düzəltməzlər. Bu bir növ “Seçilmiş əsərlər” idi. Açığı şeirlərin bəzilərində müəyyən dəyişikliklər də apardım. O dəyişiklikləri yaşın və təcrübənin verdiyi məsuliyyətlə elədim, amma əsərlərin ruhuna toxunmadım. Hansısa ifadə yerinə düşməmişdi, dəqiq ifadə olunmamışdı onları düzəltdim.

– Hər halda, tərtibat zamanı seçim prinsipinizi bilmək maraqlı olardı...

– Açığı, zəif yazını, ümumiyyətlə kitaba yaxın qoymuram. Şeirləri mütləq mövzular üzrə bölürəm. Üçcildlikdə tək bir uyğunsuzluq şeirlərin zaman ardıcıllığı ilə düzülməməsidir. Təcrübəyə görə “Seçilmiş əsərlər” kitablarında şeirlər zaman ardıcıllığı ilə sıralanır. Peşəkar yazıçı olduğu kimi, peşəkar oxucu da var və oxucu peşəkardırsa, tarixlərə uyğun şairin inkişafını izləyə bilir. Amma 1970-ci ilin şeiri ilə 2003-cü ilin şeirini yanaşı qoyanda, onların arasındakı məzmun və işlənmə fərqi dərhal nəzərə çarpır. Dediyim kimi, şeirləri mövzular üzrə düzürəm, o mövzular da çox deyil – hər kitabda altı-yeddi bölüm olur. O bölmələrdən biri mütləq sevgidir, biri təbiət, digəri estetik mahiyyət daşıyan söz, bir başqası ana haqqında bölmə və s. İndi altı-yeddi mövzudan qırağa çıx görüm, hara çıxacaqsan? Yəni bu, klassik bir bölgüdür. Bunu özümdən çıxartmamışam. Və söhbətimin orasına qayıdıram ki, məhz bu üçcildlik işıq üzü görəndən sonra, yazıların bir yerdə olmağı sarıdan ürəyimdə bir arxayınlıq yarandı. Sanki onların hamısını bir damın altına yığdım. Hər cild min tirajla çap olundu. Bütün tirajlar yayıldı. Alınan alındı, hədiyyə verilən hədiyyə verildi. Sonrakı mərhələdə isə 2003-cü ilə qədərki təcrübəmə qayıtdım. "Səndən özgə"də təkrar şeir vermədim. Sonra "Hamı"da da təkrar şeirlər yoxdur. İndi siz deyən məsələyə gəlirəm. Yalnız indi istəyirəm ki, bir cilddə 45 illik yaradıcılıq yolunu əks etdirən bir kitab çap etdirim. Bu kitab böyük həcmli olmamalıdır. Həmin nəşrə insafsızca yanaşmaq lazımdır, burada yeni zaman, yeni dövr və yeni insanların zövqü nəzərə alınmalıdır. Və istəyirəm ki, o kitabın adı “Artırma” olsun. Yəni insan olaraq, öz duyğularını cəmiyyətə yetirmək istəyən şair olaraq nələri artırdım – bax o mənzərə gərək həmin kitabda görünsün. Artırma nədir? O, evə əlavədir, içərinin çölə can atmasıdır. Artırmanı o vaxt tikirlər ki, insanın ürəyi genişlik və bol hava istəyir, evə sığmır.

– Sizin “Yeriyərkən dediyim şeirlər” adlı silsiləniz var. Bu oxucuya təqdim olunan lakonik mətnlər hansı vəziyyətdə yaranıb?

– Onlar darmacalın şeirləridir. Onları sanki iki daşın arasında yazmışam. Əlbəttə yeriyə-yeriyə yazmaq simvolik anlam daşıyır. Əsas məsələ odur ki, qısa sətirlərin məna yükü var, yoxsa yox. Həvəsli bir şair yeni bir variant yarada bilər. Hətta mən özüm də otursam o şeirləri çox yüksək səviyyədə yenidən oxuculara təqdim edə bilərəm, kitabda da qeyd etmişəm ki, yeriyərkən dediyim şeirləri bir gün oturub yazacam. O şeirlər sinəmdən qopan ahdır, nəfəsdir. O şeirlər vaxtın azlığına görə o şəkildədir. Digər tərəfdən əgər o düşüncələr qısa qiyafədə yaşaya bilirsə, onlara əlavə yük qoşmaq nəyə lazım? Təbiətdəki bütün ağacların hamısı eyni boyda deyil, qollu-budaqlıları da var, kol-kosu da, cəmi vahid, dolğun bir təbiət mənzərəsi əmələ gətirir. Bütün ağaclar əncir verə bilməz, uca çinarla yanaşı, ot da, gül də olmalıdır.

– Vaqif müəllim, fikir vermişəm ki, gənclərin yaradıcılığını diqqətlə izləyirsiniz. Bunun kökündə özünüzü yeniləmək, təzələmək niyyəti durur, yoxsa sadəcə ədəbi prosesi bu tərzdə izləyirsiniz?

– Gücüm, vaxtım çatan qədər bütün ədəbiyyatı izləməyə çalışıram. Tək Azərbaycan yox, dünya ədəbiyyatının seçilən müasir yazarlarını oxuyuram. Yaşıdlarımın, bizdən əvvəlki və sonrakı ədəbi nəsillərin əsərləri kənarda qalmır. Gəncliyə göz yummaq isə ağılsızlıqdır. Biz də gənc olmuşuq, bizə də qayğı göstəriblər. Elə bilirsiz ki, biz təkbaşına şair, yazıçı, tənqidçi olmuşuq? Azərbaycan ədəbiyyatında elə bir ləyaqətli yazıçı, şair yoxdur ki, o mənə kömək etməsin. Məsələ o deyil ki, həmin adamlar mənim cibimə pul qoyub, ya yanına salıb hansısa redaksiyaya aparıb. Redaksiyaların qapısında özümüz durmuşuq, hər yerə özüm can atmışam, özümüz şeirlərimizə yol açmışıq. Amma parlaq gəncliyi olmayan ədəbiyyat sonsuz, yəni övladsızdır. Gəncliyə kömək etmək borcdur. Onlara tələbkar yanaşmağın özü də köməkdir. İlk şeirlərini yazan gənc şairə hansısa ustad bir şairin iki kəlmə xoş sözü onun üçün dünyadır. Yaxud lap bu yaşımda da, yaşlı bir şair, yazıçı deyəndə ki, sənin filan şeirini oxuyub bəyəndim, xoşuma gəlir, ruh verir. Elə bilirəm gəncəm. Gənclərin başını sığallamaq yox, onlara sözün düzünü demək lazımdır. Onları daim oxumalıyıq, onlarla canlı təmasda olmalıyıq. Onlar dünyaya açılan yeni pəncərələrdir. Açığı, onlardan öyrənirəm də və bu mənə çox maraqlı gəlir. Eyni dövrdə, eyni ölkədə yaşasaq da 23 yaşlı gəncin bildiyi elə şeylər var ki, bizim nəsil üçün onlar yenidir. Yeni gəncliyin əyləncələri, maraqları, mühiti Zaman fərqi ilə mövcuddur. Bəs bunları necə anlamalı, hansı vasitə ilə duymalı? Təbii ki, onların təəssüratlarını – yaratdıqlarını nəzərə almaqla. Axı biz o gənclərlə çayxanada oturub səhərdən axşama qədər çay içə bilmərik, onlarla bara, restorana getmirik. Yeni texnologiyalarla bağlı gənclərin daha dolğun və çevik bilgiləri var. Bütün hallarda bizi birləşdirən yeganə vasitə ədəbiyyatdır. Məhz bu yerdə bir-birimizi tanımaq istəyirik. Sən evində öz övladının uğuruna nə dərəcədə sevinirsənsə, nəvələrinə nə qədər diqqət ayırırsansa, yeni gələn gənc ədəbi nəslə də o nisbətdə yanaşmalısan.

– Deyirlər ki, bütün mövzular çoxdan yazılıb, sonra işlənənlər təkrardır. Fransız sənətşünası Jorj Politi yazır ki, ədəbiyyatda cəmi 39 dramaturji situasiya var, bütün mətnlərdə həmin situasiyalar canlandırılır. Bu mənada sizinçün yenilik nədir və ədəbiyyatda yenilik etmək mümkündürmü?

– Bizim xalq nağıllarımızda deyildiyi kimi, “qırxıncı qapı” həmişə var. Pəhləvanın elə qırxıncı fəndi var ki, o fəndi şagirdinə öyrətmir, elə o fəndlə də qələbə qazanır. Biz pəhləvan deyilik və güləşmirik. Yazıçı yazı prosesində situasiyalar haqqında düşünmür. Əsl yazıçının, şairin işi janrları, sitausiyaları hesablamaq yox, yazdığı əsəri peşəkarlıqla yazmaq olmalıdır. “Leyli və Məcnun” mövzusu dəfələrlə işlənilib. Ancaq Füzulidən fərqli yaza bilsən, o mövzu yenə də təzədir.

– Hər halda etiraf etdiniz ki, üslub, yanaşma tərzi yeni olsa da mövzular köhnədir. Bəs bununla belə, görəsən, mövzuları bizə yeni göstərən hansı sirdir?

– Əgər insan ömrü boyu ancaq oxusaydı, heç nə yazmazdı. Çünki dərindən oxuyanda görürük ki, hər şey deyilib. Elə bizim xoşbəxtliyimiz də ondadır ki, ömrümüz azdır, bütün yazılanları oxuya bilmirik. Necə ki deyiblər zəmilər biçilib, bizə tökülənləri yığışdırmaq nəsib olub. Əsl yenilik insanlara yeni görünə biləcək mövzuları aşkarlayanda alınır. Ədəbi təzahürlər isə dövrə görə fərqlidir.

– Siz şəhərə böyük imkanlarla gəlməsəniz də, şükür, özünüzə bəlli məkan və mövqe qazana bilmisiniz. Amma şeirlərinizdən ağrı heç vaxt əskilmir. Bunun səbəbi nədir?

– Bir var sağalan, bir də var sağalmayan xəstəlik. Sağalmayan xəstəliyin ağrılarına həkimlər xroniki ağrı deyirlər. Mənəvi baxımdan elə ağrılar var ki, onlar xronikidi. Mən isə lap çoxdan canımdakı ağrılarla barışmışam. Hamı ağrıyır. Təbii ki, fiziki ağrılar da var. Amma artıq öyrəşmişəm. Bu ağrılar həyatın özüdür. Elə bil, ağrıyanda yaşadığımı hiss edirəm, əgər key kimi olsam, yaxud da heç ağrımasam öz-özümdən şübhələnərəm ki, məndə nəsə artıq qaydasında deyil (gülür) . Çox vaxt ağrılara baxıb yeməyinə, yatmağına, gəzməyinə fikir verirsən. İndi mən desəm ki, poeziyanın əsasında kədər, ağrı dayanır, bu fikir də təkrar olacaq. Amma sənə deyim ki, “ağrı” sözü çox ümumi bir məfhumdur. Hətta böyük sevinclərin də əsil adı ağrıdır. Əgər səndə sevgi varsa, o sevgi zaman-zaman ürəyini sızladırsa, ağrı verirsə, deməli, bu, xoşbəxtlikdən doğan ağrıdı, elə deyilmi? Sevgi ağrısı bütün mənalarda xoşbəxtlikdir. Ağrısız yaşamaq, sevgisiz yaşamaqdır, bu isə mümkün deyil. Hər şeyin zərbədən sonrakı bir ağrısı olur, onun əsasında şair həyəcanlanır, yazıb-yaradır. Ağrı yatmış adamı oyatmaq kimi şeydir. Mən ağrıları dönə-dönə yaşayanlar qismindənəm. Sən özün bilirsən, şairlik tamam başqa bir sənətdir. İnsan fəslə bənzəyir, hər an dəyişir. Başqalarının ayaqlayıb keçdiyini şair öpüb gözünün üstünə qoyur. Şairin ağrıları o qədər çoxdur ki, onları bir şeirdə axıra qədər izah eləmək olmur. Şair bir mövzuya təkrar qayıtdığı kimi, ağrı üzərinə də təkrar qayıdır, dönə-dönə ağrıyır.

– Bəs şeirləriniz ağrılarınıza bədəl oldumu? Yəni o ağrıların əvəzində yaranan əsərlər, sizə sevgi xoşbəxtliyi verirmi? “Nə yaxşı o ağrılar oldu, bu cür nümunələr yarandı” – deyə düşünürsünüzmü?

– Sən bu sualınla məni təvazö taxtından endirmək istəyirsən. Belə deyim var: Allah bir tərəfdən verəndə, o biri tərəfdən alır və əksinə bir tərəfdən alanda, o biri tərəfdən verir. Məndə o da var, bu da. Poeziyada ağrılarım, kədərim hansı şəkildə görünür, bunu artıq oxucu deyə bilər. Amma konkret cavab vermək lazımdırsa, deyim ki, o şeirləri yazmaq üçün o əzabları çəkməyə dəyər. Özü də, Fərid, mən şeirlərimdə görünən qədər dəhşətli, faciəli həyat yaşamamışam. Mənə dəyən zərəbələr bilirsən nədir? Daha çox Allahın hökmü ilə bağlı olacaqlar, olmuşlar... Məsələn, ana, ata, qardaş, dost itkisi. Amma bu itkilər tək mənim başıma gəlmir, hamının alın yazısıdır. Bütün bəşəriyyət üçün valideyn itkisi ağır yaşantıdır. Yaxud da eşqdə, sevgidə uğursuzluq...

Həm də şair elə ancaq öz canı ilə əlləşməli deyil ki? Görünür, məndə də digər insanların kədəri ümumiləşir. İndi kim deyə bilər ki, Füzuli dəhşətli dərəcədə faciəli ömür sürüb? Amma Füzulini oxuyanda elə bilirsən ki, özündən əvvəlki və öz dövründəki bütün dərdləri o tək başına çəkib.

Şəxsi həyatımda baş verən kədərli anlar, çox nadir hallarda şeirə çevrilir. Amma ətrafımda şeirə çevrilməli, həm işıqlı, həm də kölgəli o qədər olay var ki, onlardan yan keçə bilmirəm. Bilirsən, poeziya, həm də bir az həyatdan fərqli yeni bir mənzərə yaratmaq istəyidir. Yazdığımız bütün mövzular başımıza gəlmir, ancaq yazdığımız bütün mövzuları içimizdən keçiririk.

"Hərb və sülh" romanında Lev Tolstoyun özünü axtar görüm, o hardadı? Şoloxovu "Sakit Don"da, İsmayıl Şıxlını "Dəli Kür"də axtar görüm tapa biləcəksən? Axı niyə nasirlərdən soruşmursuz, amma, şairlərdən həmişə soruşursunuz ki, yazdıqlarında sən özünsən, yoxsa yox?

Nəhayət, sənətkar öz əsərində əlbəttə ki, var, amma obrazlar arasında səpələnmiş fikirlər, duyğular və cəm halda üslub şəkilində...

– Yazırsız ki, ədəbiyyat elə bir sahədir ki, onun dərk etmək vasitəsi elm deyil, duyğulardır. Bu, ədəbiyyatı bir elm sahəsi kimi qiymətləndirməməkdir, yoxsa sadəcə onu insan hisslərinə bağlamaq?

– Yox, mən burda fikri ədəbiyyatın predmetinə yönləndirirəm. Ədəbiyyatın predmeti duyğulardır. Hər şey kömək edir ki, o duyğular canlansın. Elm də, mütaliə də, tərcümeyi-hal da hamısı bu məqama yardımçı olur. Böyük bir romanda bütöv məzmunu yalnız duyğu adlandırmaq olmaz. Burda mürəkkəb münasibətlər, süjet hörgüsü, çarpaz xətlər mövcuddur. Həm də mənə elə gəlir ki, əgər poetik obraz, poetik düşüncə, yaxud da sənin sərgiləmək istədiyin amal çox dərindirsə, o artıq elmə keçir, elm olur. Onun üstündə gör nə qədər adam baş sındırmalı, təhlil aparmalıdır. Bəs niyə gözəl əsəri çox təhlil edirlər? Gözəl əsər sanki mürəkkəb tənlikdir. Ona görə də nəsr daha çox elm, poeziya isə duyğuların ifadə üsuludur. Əgər poeziyada duyğu, hiss yoxdursa, o olur quru, bəlli qaydaları olan elm. Onu anlamaq üçün o duyğuları oxucu kimi də yaşamalısan, nəinki yazı prosesində.

– Vaqif müəllim, ədəbiyyatın gücünü və ya gücsüzlüyünü hansı məqamlarda hiss eləmisiz?

– Ədəbiyyatın gücünü və ya gücsüzlüyünü heç zaman yaradıcılığımda hiss eləməmişəm. Başqa sahələrdə hiss eləmişəm. Məsələn, oxuduğum əsər əgər məni sarsıdıbsa, müəyyən məqamlarda hətta az qala sarsaq yoldan döndəribsə, boş yerə vaxt sərf eləməkdən çəkindiribsə, onda hiss eləmişəm ki, ədəbiyyat güclüdür, çox güclüdür. Amma bunu öz əsərlərimə şamil etmirəm, çünki onlara, təbii, oxucu mövqeyindən yanaşa bilmirəm. Bir dəfə yazıram və onunla vidalaşıram. Ta çap olunana qədər. Kitab halında çıxandan sonra isə, ümumiyyətlə onlardan uzaq qaçıram, artıq bu yazılar mənə tanışdır. Amma yaxşı əsərləri, dönə-dönə oxuyuram. Məni təkrar oxumağa vadar eləyən əsərlərdə də ədəbiyyatın gücünü hiss edirəm. Ədəbiyyatın, sözün sehrini hiss eləyən insan xoşbəxtdir. Fərqi yoxdur o, yazıçıdır, ya oxucu. Bir insan ki, sözün gücünü hiss edir, sevinir, kədərlənir – onu kamil insan adlandırmaq olar. İndi ədəbiyyat müəllim, tərbiyəçi deyil. Amma bizim zamanımızda o, həqiqətən, müəllim idi. Nitqimizi inkişaf elətdirirdi, bizə yazı mədəniyyətini, tariximizi öyrədirdi, yaddaşımızı itiləyirdi, möhkəmləndirirdi. Bizə ən gözəl hissləri yaşadırdı: həyəcanlandırırdı, kədərləndirirdi. Sevəndə özümüzü bədii əsərlərin qəhrəmanlarına bənzədirdik. İndi o ab-hava yoxdur. Dünyada nə qədər yaradıcılıq sahələri olub. Günümüzə gəlib çatmayan o qədər sənət növləri var ki… Əgər ədəbiyyat günümüzə gəlib çatıbsa, deməli, həm Allah onu qoruyub, həm də insanlar bu sahəyə daim ehtiyac duyub. Bax belə məqamlar ədəbiyyatın, şeir yazmağın, məşğul olduğun işin boş, faydasız olmadığını göstərir.

- Kitablarınızın bəzilərini həyat yoldaşınız tərtib edib. Onun seçim meyarları sizi qane edirmi?

– 1996-cı ildən bir çox kitablarımın nəşrə hazırlanmasında həyat yoldaşım Rəhilə xanımın müəyyən əməyi olub. Kitabım çapa getməmişdən əvvəl ona bir-iki ay əziyyət verirəm, seçir, amma son məqamda yenə özüm baxıram. Onun seçimində bircə qüsur var ki, bütün şeirlərimə mərhəmətli yanaşır, diqqət göstərir, mən isə seçim etməkdə amansızam.

– Dəyərli mətnlərə qarşı daim reaksiyalar verir, xoş fikirlərinizi bildirir, yeri gələndə yazılar da yazırsız. İstərdim bu barədə danışasınız.

- Yaxşı mətnlər oxuyanda özümü saxlaya bilmirəm də. Yaxşı bir əsər görən kimi ürəyimdə o dəqiqə deyirəm ki, ay dədə, bu nə qəşəngdi. Elə bil ki, bostanda yaxşı yetişmiş bir yemiş görürəm, sanki nar ağacının budağından yanağı işıq saçılan nar sallanır. Gözəl yazı mənimçün nurani bir qocadır. Ya dəcəl, şən bir uşaqdır. Bunlara necə laqeyd qala bilərəm? Hələ bir az ləngiyirəm. Yəni bizdən qabaqki sənətkərların, məsələn, Bəxtiyar Vahabzadənin yaradıcılığını diqqətlə oxusan, elə bir məsələ tapmazsan ki, şair ona münasibət bildirməmiş olsun. Bu da bir vergidir. Kitablarını götür, vərəqlə, Şərq mövzusundan, müstəqillik motivlərindən tutmuş torpaq, ana, vətən, muğamat – hansı mövzu desən B.Vahanzadə yaradıcılığında var. Ustad mənim haqqımda da nəsə deyib, televiziyaya çıxanda bizi çağırıb böyüründə otuzdururdu. İndi bizdə olan qayğıkeşlik bir qədər əvvəlki nəsildən keçmədir. Rəsul Rza bəlkə də yüz şairi oxucuya təqdim edib, yaradıcılıq yoluna işıq salıb. Amma elələri də olub ki, can çəkib, heç kəs haqqında yazmayıb. R.Rza elə bir şəxsiyyət idi ki, hər dəqiqə onun qəbuluna düşmək mümkün deyildi, zəhmli insan idi. Haqqında yazdığı adamların bu mənada bəxtləri gətirib. Gör onların qismətinə nə boyda şəxsiyyət çıxıb. Məndə də o damar var, həqiqətən də, böyük ürəklə istəyirəm ki, yaxşı əsərlərə münasibət bildirim. Vaxtım ola, imkanım ola, bircə mətni də gözdən qaçırmaram. Mən elə bilirəm ki, sənin bu sözünüzdən sonra daha aktiv olmaq lazımdır. Yaxşıya yaxşı, pisə pis – münasibət bildirmək lazımdır. Camaat bizdən söz gözləyir. Şeir, ədəbiyyat haqqında şair münasibət bildirməsə, kim bildirəcək? Əgər bir hadisə baş verirsə, kimsə qərəzli tənqid edilirsə, yaxud kimisə yalandan kiməsə qarşı yönəldirlərsə və biz bütün bunlara münasibət bildirmiriksə, nə oldu daha? Bu baxımdan özümdən o qədər də razı deyiləm. Daha həssas olmağa, daha çox münasibət bildirməyə ehtiyac var.

- Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin “Əli Kərim adına poeziya mükafatı”nı alanda orda Ramiz Rövşən sizə çox yazmaqla bağlı irad tutdu. O sözlərdən incimədiniz ki?

– O fikri doğru hesab eləmirəm. Düzdür, Ramiz Rövşəni çox istəyirəm. Onun poeziyasını, şəxsiyyətini sevirəm. Təmiz, xeyirxah adamdır. Bunların hamısını qiymətləndirirəm, amma mənim artıq 59 yaşım var, yazı tərzimlə bağlı kiminsə məsləhət verməyi düzgün deyil. Az yazıram, çox yazıram, özüm bilərəm. Mənə kimsə gəlsin, desin ki, bu şeirdə filan misra belə olsaydı daha yaxşı olardı, bu, ayrı məsələdir. Amma mən az yazıram, çox yazıram, bu Allah vergisidir, enerji kütləsidir, özümdən asılı olmayaraq çıxır, hansı ağılsız gur axarın ağzına daş basar?

– Get-gedə poema janrının aktuallığının azaldığı deyilir. Amma, siz də, digər şairlər də bu janrda uğurlu örnəklər yaratmısınız. Necə düşünürsünüz, poema janrının aktuallığı doğurdanmı azalıb, yoxsa onları indi fraqmental silsilələr əvəz edir?

– Əlbəttə, formalar zamana, yeni təfəkkürə uyğun olaraq dəyişir. Poema janrı poeziyaya dastançılıq ənənəsindən keçib. Dərindən silkələsən, bütün poemaların əsasında “Kitabi-Dədə Qorqud” dayanır. Dədə Qorqud həm dastandı, həm də onun hər qolu bir poema kimidir. Ondan sonra bizə Nizami Gəncəvinin, Füzulinin poemaları məlumdur. Yəni bu janr özü də inkişaf edə-edə bu günümüzə gəlib. Sovet dövründə, lap XX əsrin əvvəllərində də poemalar yazılıb. Bu janr Sovet dövründə xüsusilə inkişaf edib, çünki o dövrün özü monumental xarakter daşıyırdı. Rusiyanın özündə, dünya ədəbiyyatında bu janrın çoxlu sayda nümunələri yaradılıb. Üstəlik Yunan, Roma ədəbiyyatından istənilən qədər misal çəkmək olar. O, bir maraqlı janr kimi inkişaf edərək ta bizim günlərə qədər gəlib çatıb. Burada yeni bir yanaşma axtarmağa dəyməz. Yəni poeziya hər zaman var, onun həcimli poetik janrı da həmçinin. Poemanın sıradan çıxması üçün gərək poeziya bitə. Bu isə mümkün deyil. Mən təqribən bu şəkildə izah etdim. Nə qədər ki, insan fantaziyası hüdudsuzdur, şairlər kimsə tərəfindən idarə olunmur, mütləq poema janrında yazılan əsərlər yaranacaq. O ki qaldı mənə, mən ilk dəfə poema yazmağa orta məktəbdə oxuyanda cəhd eləmişəm. Dayım Süleyman II Dünya Müharibəsində iştirak etmiş, qəhrəmanlıq göstərmişdi. İlk dəfə onun haqqında poema yazmaq istəmişdim. Dəyirmançı babama həsr olunmuş “Həsənqulu oğlu Qabil”, milli genefondun sarsıntısına dair “Ağ bulaq”, “Əsgər məktubları”, “Heykəllər önündə”, “Çiyinlər”, nəhayət “Çəkilməmiş şəkillər”i yazdım. Son dövrlərdə “Diaqnoz” poemalar silsiləsini, “Cızma-qara”, “Təbiət və təbabət” poemaları qələmə alınıb. “Azərbaycan tarixi kitabı” poeması hələ ki, sonuncudur, orada mən ciddi suallar verərək millətimizin kökünü axtarıram. Poema böyük balıq, bəlkə də balinadır. Onu çayın qırağında dayanıb qarmaqla tutmaq olmur, gərək dəryanın dərinliyinə gedib tor atasan. Təbii ki, onu “tutmağın” sevinci də böyük olur.

- Vaqif müəllim, xeyli illər ərzində poeziyamızın ənənəvi simvollardan istifadə etməyinin, sizcə, kökündə nə dayanır?

– Hər şeyin başında improvizə durur. Bax indi sən Vaqif Bayatlının şeirlərini hansı simvollar sisteminə aid edə bilərsən? Vaqif Bayatlının şeirləri hecadır, yoxsa əruz və ya sərbəstdi? – Əslində onlar “Kitabı Dədə Qorqud” mənbəyindəndir. Dədə Qorqud bulağından başlayır, üzü bəri gəlir, həm sərbəstdi, həm əruzdur, həm hecadır, qafiyəsi həm var, həm yoxdur. Dədə Qorqud kitabından sonra V.Bayatlı Azərbaycan ədəbiyyatında bəlkə də öz poetik havasını, mistik dünyasını, bənzərsiz ahəngini yaradan ilk və sonuncu şairdir. Buna inan. Xüsusən onun özü şeirlərini oxuyanda fikr ver, özünü görəcəksən. O şeirlər ən qədim mənbəyə gedir. Dua kimidir. Özü tapıb o üslubu. Orada bayatı da var, nənələrin alqışı da, qarğışı da, layla da üstəgəl, bütün atributları cəmləşdirən Vaqif təpədən-dırnağa ədəbiyyatdır. O qədər ədəbiyyat ki, onunla bir stəkan çay içəndə də darıxıram. Elə bil onun həyatla heç bir kontaktı yoxdur. Amma biz öyrəşmişik ki, ətrafımızda qardaş, əmioğlu, dayıoğlu görək. Vaqif Bayatılının şeiri o qədər cazibədardır ki, hətta mən onun təsiri altına düşməmək üçün zəhmət çəkmişəm. Halbuki, bir çox şairlər Vaqif Bayatılı havasına qurşanıb korlandılar. Özü olmaq üçün şairin yaralanmağına da dəyər. Üslubda mürşid olmaz. Üslub fərdidir. İdeyadan olar, məramdan olar, obrazlı düşüncə tərzindən olar, amma üslubdan mürşid olmaz. Üslubun ustadı var. Sənətkar üslub deməkdir. İndi bir çox şeir bülbülləri Ramiz Rövşənin nəğmələri fonunda ötürlər. Nəyə lazımdır? R.Rövşən o nəğmələri ustalıqla yazıb. Yazıb və bitirib. Əslində, R.Rövşən də o işin başlanğıcı deyil. Bu şeirlərin mənbəyi bizim gəraylılarımız, qoşmalarımız, bayatılarımızdı. Sən nəinki talantlı, bir az da ağıllı insansansa zəhmət çək, get o mənbələri də öyrən, lap Ramizi də mənbə kimi götür, nə edirsənsə et, öz üslubunu yarat. Təzə şair təzə üslub, təzə yol deməkdir.

– Vaqif müəllim sonda bir sual da verim. Xeyli insana köməklik eləmisiniz ədəbiyyatda. Hesab edirsinizmi ki, çörəyinizin duzu var?

– Mən heç bir köməyi təmənnalı eləməmişəm. Kimə neynəmişəm, halal xoşu olsun. Çörəyi də, o çörəyin duzunu da verən Allahdır...

"Kaspi" qəzeti

• "O yas məclisində hamı mənə baxırdı, mən isə gülürdüm..." - Xalq şairi niyə o qadını kirvə tutmaq istəyirdi?
• “Yaşıl dünya naminə həmrəylik ili”nə həsr olunmuş sərgi
• “Yuğ” Teatrının yaradıcı kollektivi Estoniyada