Layihə-Başıma gələnlər

2-ci yazı

Əsgərlikdən geri dönüb bir müddət ana vətənin qoynunda veylləndikdən 7-8 ay sonra hərbi xidmət keçdiyim Rusiyanın Prokopyevsk şəhərinə qayıtdım. Daha doğrusu qayıtdıq. Alverçi atasının pullarının gücünə əsgərlikdən tamam azad edilmiş xalam oğlu Çingizlə gedirdim. Mən özümdən bir yaş kiçik xalam oğluna rus cəmiyyətindəki azadlıqlar və oradakı həyat haqda danışmışdım. Söhbətlərimə maraqla qulaq asan Çingiz gecə-gündüz məni rahat buraxmır, Rusiyaya getməyi təkid edirdi. Kənddə kolxozçu camaatın əkinçi həyatı və toy-nişan adət-ənənəsindən başqa bir şey görməyən gənc Çingiz üçün mənim danışdıqlarım əfsanə kimi görünürdü. Bir müddət sonra kənddəki bekarçılıqdan mən də darıxdım və Çingizin alverlə məşğul olan böyük qardaşından aldığı pulla Tiflisə, oradan da qatarla Rusiyaya yola düşdük.

Səhər saat beş radələrində gəlib əsgərlik çəkdiyim Prokopyevsk şəhərinə yetişdik. Bu bir şaxtaçı şəhəri idi. Buradakı kişilərin demək olar ki, əksəriyyəti kömür mədənlərində işləyir, yaxşı maaş alırdılar. Şəhər kiçik, xudmani və olduqca səliqəli idi. Mənimlə birgə əsgərlikdə olan Əsəd bir tatar xanımla evlənib bu şəhərdə qalmışdı. Səhər açılanda, tramvaylar işə düşən kimi biz Əsədgilə gəldik. Bizim gəlişimizə çox sevindi. Sevdiyi xanımla ömür sürən Əsəd də şaxtada işləyirdi. Səhər tezdən işə gedir, iş müddəti 6 saatlıq olduğuna görə günortadan sonra evə qayıdırdı.

Biz səhər yeməyindən sonra şəhərə gəzməyə çıxır, Əsəd evə qayıdana qədər veyllənirdik. Sonradan Əsəd də bizə qoşulur, şəhərdə yaşayan azərbaycanlılara qonaq gedir, yemək-içmək məclisləri qururduq. Yaşayanlar bilir, sovet vaxtı uzun müddət işsiz gəzmək, avara həyat tərzi keçirmək mümkün deyildi. Buna görə də dostlar bizi çini qablar zavodunda işə düzəltmişdilər. Biz orada mərtəbələri gil qablarla dolu olan vaqoncuqları itələyib yüksək dərəcəli sobalara qoyurduq. Bir müddətdən sonra isə gil qabların bişərək çini qablara çevrilmiş vaqonlarını yığım sexlərinə ötürürdük. Yaşayış yerimiz isə zavodun yataqxanası idi. Nə isə, bunlar burada qalsın, mən tamam ayrı bir söhbət eləmək istəyirəm.

Əsədin Kolya adlı bizimlə həmyaşıd olan yaraşıqlı, dəliqanlı və iricüssəli qayını mənimlə dostluq eləyirdi. O, tez-tez qaldığımız yataqxanaya gəlir, birlikdə yeyib-içirdik. Kolya şəhər kənarındakı “Yasnaya polyana” adlı qəsəbədə yaşayan Marina adlı bir qıza vurulmuşdu. İçən kimi Marinanı dəli kimi sevməyindən söz salar, vəhşi kimi qışqırar, stəkanı-zadı dişləyib çeynəyərdi. Bir dəfə “lezva” ilə yoğun biləyinə qanı axa-axa “Marina” sözünü yazmışdı. Mən hər dəfə onun bu çılğınlığının qarşısını alır, onu sakitləşdirirdim. Kolya məni öz sevgilisi ilə də tanış eləmişdi. Marina könülsüz də olsa bizimlə şəhərə çıxır, gəzir, kinoya gedir, kafedə otururdu. Kolya Marina ilə evlənmək istəyirdi. Marina isə ona, “Sən anormalsan, mən səninlə yaşaya bilmərəm, heç olmasa içkini buraxmalısan”-, deyirdi.

Günlərin bir günü Kolya yenə mənim yanıma gəldi və yarı şən, yarı kədərli, anlaşılmaz bir hislə dedi ki, bu gün Marinanın doğum günüdü. Məsləhət gördüm ki, zəng eləyib Marinanı şəhərə çağırsın, bir yerdə şənlənək. Kolya dedi, neçə dəfə zəng eləmişəm, mənimlə gəzmək istəmir. Sonrakı zənglərimə də milisioner atası cavab verdi.

Mən Kolyanın könlünü almaq üçün dedim, qoy Çingiz işdən gəlsin, birgə əylənərik. Axşam Çingiz işdən qayıdanda planımızı dedik, qayıtdı ki, mən ayrı uşaqlarla kampaniyaya getməyə vədələşmişəm, sizə qoşulmağım yaxşı çıxmayacaq.

Axırda Kolya ilə ikimiz “Kolobok” adlı kafeyə getdik. Kolya o qədər içdi ki, dəliyə döndü. Hərdən qədəhi yuxarı qaldırıb öz başına tökərək gülürdü. Qəfildən cəld ayağa qalxıb əlini stola vurdu və “getdik!” dedi. Çaşqınlıqla soruşdum:

- Kolya hara gedirik?

- Dedi, mən bir dəstə gül alıb mütləq Marinanı təbrik eləməliyəm.

Biz tüstülü kafedən küçəyə çıxdıq. Yazın girməsinə baxmayaraq, hava hələ də şaxta-sazaqlı idi. Kolya buğlana-buğlana qabaqda gedirdi. Dedim, Kolya, gəl evə gedək, artıq bütün mağazalar bağlıdı. Kolya dedi, narahat olma, indi sonuncu tramvay gələcək, gedək biz tərəfə, orada özbəklərin gül dükanı var, mən qapını açdıracam.

Nəhayət, sonuncu tramvay gəldi və biz Kolyagilin evinə yaxın bir dayanacaqda düşüb xeyli piyada getdik və onun dediyi gül dükanına çatdıq. Kolya ucadan qışqırdı: “Özbək hardadı?”

Mağazaların arasından cavan bir milis çıxıb: “Kolya, nə anqırırsan, hamı yatıb, get evinizə!” – deyə ona təpindi.

Mən başa düşdüm ki, bu, növbətçi milisdir. Kolya milisi görən kimi özünü onun üstünə atdı: “Miş, mənə bir “mantirovka” tap, tez elə, Miş, Marinanın ad günüdü...Miş!”

Aydın oldu ki, Kolya bu milisi yaxşı tanıyır. Mişa Kolyanın üstünə yeridi: “Kalyan, sən çox pis gündəsən, get evə, Marinanı sabah təbrik edərsən!”

Bu arada deyim ki, şəhərin küçələrində gənclərdən ibarət ayrı-ayrı xuliqan dəstələri gəzib-dolaşırdı, “Volk”un dəstəsi, “Karol”un dəstəsi, “Zloy”un dəstəsi, “Mauqli”nin dəstəsi... Kolya “Karol”un dəstəsindən idi. Bu uşaqların dalaşmaq, öldürmək, tutulmaq heç veclərinə də deyildi.

Milis nəfəri az qala yalvararaq mənə dedi ki, bunu evə apar, dəmdi, yoxsa bura əlavə milis çağıracam. Mən milisə dedim, bəlkə özbəkləri oyadaq. Gəlib bizə gül versinlər, yoxsa bu, əl çəkməyəcək. Mişa dedi, qardaş, axı, mən bilmirəm onlar harada qalır. Kolya Mişanın üstünə qışqırdı: “Davay, tez elə, kişi ol, “mantirovka”, vəssalam!”

Kolyanı uşaqlıqdan tanıyan Mişa əlacsız qalıb harasa girdi və əlində bir “mantirovka” geri qayıtdı. Kolya irəli cumub dəmir aləti onun əlindən cəld aldı və az keçməmiş iri qıfıl asılan dükanın qapısını açdı. İçəridə iri güldanlara qoyulmuş al-əlvan güllər vardı. Kolya bir dəstə qızılgülü qucağına alıb, tələsik çölə çıxdı və: “Davay, Miş, sağ ol, sabah görüşərik!”- deyərək, başı ilə məni öz arxasınca çağırdı.

Bu hadisə 1981-ci ildə baş verib. Sovet adamları bilir ki, o zamanlar gecə yarıdan sonra taksilər işləməzdi.

Mən Kolyadan soruşdum ki, yaxşı, bəs Marinagilə necə gedəcəyik? Kolya xoşbəxtcəsinə gülə-gülə: “Bu saat motoru xodlayacam!”-dedi və öz evləri tərəfə yüyürdü. Gülləri mənə verib çəpərdən aşaraq evə girdi, açarı tapıb, qarajın qapısını açdı. Kolyanın motosikleti olduğunu bilirdim, ancaq bu vaxta kimi görməmişdim. O, motoru xodladı. Biz tarhatar xeyli getdikdən sonra nəhayət gəlib Marinagilin evinə çatdıq. Kolya düşüb gülləri məndən aldı və həyətdə bir neçə dəfə qışqırdı: “Mariko, Marina!” Bu zaman evin qapısı açıldı, içəridə yeyib-içən kampaniyanın səsi çölə dağıldı, sərxoş bir kişi bayıra çıxdı və: “Siz kimsiniz, Marinanı haradan tanıyırsınız?”-deyə soruşdu. Kolya irəli yeriyib: “Mən Marinanı sevirəm və bu gülləri ona gətirmişəm!” dedi. Kişi yerində səndələyə-səndələyə: “Birincisi Marina yatır, ikincisi də Marina axı başqa oğlanı sevir!”-dedi.

Kişinin sözlərindən təsirlənən Kolya: “Mən onu görmək istəyirəm, bu gülləri ona vermək istəyirəm!”-dedi və evə tərəf cummaq istədi. Bu zaman kişi: “Ee, ee!”- deyə qışqırıb kəmərinə taxdığı tapançanı çıxardı. Kolya bir an duruxub yenə irəli getmək istədi. Kişi tapançanı qucağında gül tutmuş Kolyanın sinəsinə dirədi. Mən Kolyanı arxadan qucaqlayıb yana çəkdim və kişiyə dedim ki, narahat olmayın, biz gedirik. Biz oradan bir az aralanmışdıq ki, Kolya geri dönüb gülləri kişiyə uzatdı: “Heç olmasa gülləri ona çatdırın!”-dedi. Kişi özündənrazı halda gülləri ondan alıb: “Bu başqa məsələ!”-dedi və evə qayıtdı...

• İsmayıl Hacıbəyovun yaradıcılığına həsr olunmuş portret-konsert keçiriləcək
• Türkiyədə Azərbaycan dialektologiyası ilə bağlı kitab nəşr edildi
• “Bakustic Jazz” qrupu İstanbulda çıxış edəcək